Bazyliszek jest jednym z najbardziej fascynujących stworzeń w mitologii i folklorze wielu kultur. Jego legenda, sięgająca starożytności, ewoluowała na przestrzeni wieków, a sam gad przybierał różne postacie. Przyjrzyjmy się lepiej bazyliszkowi, aby w razie czego, umieć się przed nim obronić.
Przeglądając mity i legendy, a także oglądając filmy i czytając książki, możemy dostrzec wiele form bazyliszka. W starożytności przedstawiany był jako wyjątkowo jadowity wąż, który był w stanie zabijać swoim spojrzeniem. Pliniusz Starszy w Historii naturalnej opisywał bazyliszka jako małego węża z koroną na głowie, przez co ten gad nazywany był królem węży.
W średniowieczu wizerunek bazyliszka uległ znacznym zmianom. Nie był już wężem, a hybrydą węża i koguta. Miał kogucią głowę, łapy i długie szpony, a szyję i ogon węża (ten dodatkowo wieńczył ostry kolec). Czasem pojawiał się również ze skrzydłami nietoperza.
Nieco inaczej mienił się w Polsce, gdzie legendy opisują bazyliszka jako bestię wielkością i wyglądem przypominająca kurę, ale z indyczą szyją i ogonem węża. Sama korona na głowie była zamiennie kogucim grzebieniem lub rzeczywistym insygnium królewskim.
Charakterystyka bazyliszka
Bazyliszek, niezwykle od przedstawionej wersji, zawsze był istotą śmiertelnie niebezpieczną. Jego najsłynniejszą zdolnością, o której słyszał pewnie każdy, jest zabójcze spojrzenie. Tutaj pojawiają się jego dwa działania:
Śmierć – kto spojrzał w oczy bazyliszka, natychmiast umierał,
Petryfikacja – spojrzenie bazyliszka zamieniało jego ofiarę w kamień.
W niektórych podaniach śmiertelny jest także jad, oddech, a nawet dźwięk wydawany przez tę legendarną bestię.
Jak obronić się przed bazyliszkiem?
Widzisz więc, że z bazyliszkiem żartów nie ma. To potężna bestia (choć jej wielkość nie zawsze na to wskazuje). W legendach możemy na szczęście doszukać się kilku sposobów ochrony przed stworem. Oczywiście najbardziej znaną jest ta, która pojawia się w warszawskiej legendzie o bazyliszku, czyli… lustro.
W niektórych wersjach legendy, tak jak właśnie w tej warszawskiej, bohater podstępem zmusza bazyliszka, aby spojrzał w lustro. Opcjonalnie w inny przedmiot o lustrzanej powierzchni. Jeśli ujrzy swoje odbicie, sam zginie lub zamieni się w kamień.
W średniowieczu zaś wierzono, że dla bazyliszka zgubne jest pianie koguta. Gdy gad usłyszy poranne powitanie nowego dnia, natychmiast umiera. Dlatego koguty były uważane za naturalnych wrogów bazyliszków. Również w tamtym okresie wierzono, że zwalczyć bazyliszka może też zwykła łasica. Ten zwierzak miał być odporny na jad oraz śmiertelne spojrzenie mitycznego stworzenia. Czasem łasica zagryzała bazyliszka (przypominam, że był on wielkości kury) lub wydzielała specyficzny zapach, który też uśmiercał gada.
Bazyliszek w popkulturze i legendach
Współcześnie w grach, filmach i książkach fantasy bazyliszek ukazywany jest różnorako. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych przykładów jest Harry Potter i Komnata Tajemnic. Tam bazyliszek był nieco zmodyfikowany, choć przypominał bestię z dawniejszych legend. Był to wąż o śmiertelnym spojrzeniu. Ale nie taki mały, bo mógł osiągać nawet kilkadziesiąt metrów długości. Bezpośrednie spojrzenie w jego oczy kończyło się śmiercią, a ujrzenie jego odbicia (lub spojrzenie przez coś) sprawiało, że nieszczęsna osoba była spetryfikowana. Jedynym ratunkiem w takim przypadku było podanie ofiarom wywaru z mandragory. W Harrym Potterze bazyliszek bał się piania koguta, a z kolei pająki uciekały od niego jak najdalej.
Z kolei w Wiedźminie bazyliszek przypomina ogromną jaszczurkę ze skrzydłami nietoperza. Tutaj nie zamienia nikogo w kamień, więc lustro jest zbędne. Przydaje się jednak srebrny miecz, wiedźminskie eliksiry, a najlepiej też zaklęcia ochronne. Warto pamiętać, ze bazyliszki są szybkie, zwinne, plują jadem, a do tego mają przeraźliwie ostre kły i pazury.
Bazyliszek pojawia się też w grach takich jak Heroes of Might and Magic czy w grze RPG Dungeons & Dragons. Nieco przyjemniej prezentuje się w grze planszowej dla dzieci Bazyliszek, gdzie zadaniem graczy jest eksploracja podziemi jednej z warszawskich kamienic.
Bazyliszek często występuje w polskich legendach, a najbardziej znana związana jest z Warszawą. To tam stoi kamienica przy ulicy Krzywe Koło, w której podziemiach miał mieszkać przerażający bazyliszek. Swoim spojrzeniem zamieniał w kamień każdego, na kogo tylko spojrzał. Ostatecznie jednak padł ofiarą podstępu, gdy ujrzał w lustrze swoje odbicie.
Geneza bazyliszka w kontekście historycznym
Legenda bazyliszka sięga czasów starożytnych. Pojawił się prawdopodobnie wskutek przekazów greckich i rzymskich. Przez lata ten mityczny gad ewoluował, czerpiąc inspiracje z ludowych opowieści i skojarzeń z rzeczywistymi zwierzętami, takimi jak kobry plujące. Pamiętajmy też o waranach z Komodo, które wyglądają jak żywcem wyjęte z gry Heroes of Might & Magic III. Jest to sytuacja podobna jak w przypadku jednorożca, którego powstanie prawdopodobnie zainspirował narwal.
Bazyliszki to bestie wyjątkowe
Bazyliszek jest jednym z najbardziej intrygujących stworzeń mitologicznych. Jego opis ewoluował od czasów starożytnych, aż do współczesnej fantastyki. Nie ulega wątpliwościom, że to jedno z najbardziej niebezpiecznych stworzeń na świecie, choć jego rozmiary mogą czasem uśpić czujność.
Współczesne interpretacje bazyliszka pokazują, jak bardzo elastyczny jest ten mit. Twórcy są w stanie dostosować go do swoich światów i oczekiwań odbiorców. Mogą go zaprezentować jako małego lub potężnego węża, hybrydę koguta z wężem czy ogromną jaszczurkę. Do tego pojawiają się różne zdolności bazyliszka, którymi również można dowolnie żonglować, wpasowując je w realia danej opowieści. Niewątpliwie bazyliszek inspiruje i wciąż będzie inspirował kolejne pokolenia twórców fantastyki.
Bazyliszek – najczęściej zadawane pytania (FAQ)
1. Czy bazyliszek istniał naprawdę?
Nie, bazyliszek to stworzenie mitologiczne, którego opis powstał na bazie legend i starożytnych wierzeń. Możliwe, że inspiracją były węże, takie jak kobry plujące lub warany z Komodo.
2. Czy bazyliszek to smok?
Nie, bazyliszek jest często mylony ze smokiem, ale w większości przekazów przypomina bardziej węża lub hybrydę węża i koguta. Przeważnie nie potrafi latać (z nielicznymi wyjątkami, jak ten w Wiedźminie) ani nie zieje ogniem, jak typowe smoki.
3. Dlaczego bazyliszek jest groźny?
Pomijając już jego zabójcze spojrzenie, bazyliszek w wielu legendach potrafi pluć jadem, jest szybki i zwinny, a do tego ma ostre kły i pazury. W niektórych podaniach równie śmiertelny był sam oddech bazyliszka, a nawet wydawane przez niego dźwięki.
Podziel się tekstem ze swoimi fantastycznymi znajomymi:
